İtaatsizlikten Özgürlüğe Bir Masal – Edebiyat
Ayşe CAN yazdı…
“Yeryüzü bana göre değil; o yüzden gökyüzüne en yakın yeri seçtim: ağaçların dallarını.”
— Cosimo Piovasco di Rondò
İtalo Calvino‘nun 1957 tarihli romanı Ağaca Tüneyen Baron, yazarın en çok ses getiren eserlerinden biri olarak hem edebi hem de felsefi anlamda zengin bir anlatı sunar. Yazarın, “Atalarımız” üçlemesinde bir araya getirdiği kitaplardan ikincisidir. Birinci kitap İkiye Bölünen Vikont (1951), üçüncü kitap ise Varolmayan Şövalye (1959)’dir. Bu üç roman 1960’ta Atalarımız adı altında toplanır. Atalarımız dizisi, aynı zamanda karakterlerin yerinden edilmişliklerinin de en belirgin olduğu üç eserden oluşmaktadır.
Capozzi (2004: 7), Calvino’nun, “hakikatin ağırlığını dilin hafifliği ile çözündürme” amacının en açık biçimde Atalarımız üçlemesinde görüldüğünü belirtir.
Ağaca Tüneyen Baron kitabının kahramanı Cosimo Piovasco di Rondò adlı genç bir barondur. Cosimo, bir gün ailesine itaatsizlik ederek bir ağaca çıkar ve bir daha asla yere inmez. Bu alışılmadık karar, sadece bir çocuğun isyanı değil; aynı zamanda bireyin toplum, gelenek ve otoriteyle olan çatışmasının sembolik bir anlatımıdır.
Roman, Cosimo’nun ağaca çıkışıyla başlar ve hayatı boyunca ağaçlar üzerinde kalışını izler. Bu fiziksel ayrılık, aslında karakterin düşünsel ve ideolojik bir kopuş yaşadığının göstergesidir. Ağaçlar, burada hem özgürlüğü hem de sınırlılığı simgeler. Cosimo, doğayla bütünleşmiş bir yaşam sürerken bir yandan da insan uygarlığının çelişkileriyle yüzleşir. Calvino, bu özgün yaşam tarzı üzerinden Aydınlanma düşüncesi, bireycilik, doğa ile insan ilişkisi ve sosyal yapıların sorgulanması gibi pek çok felsefi meseleye temas eder.
Anlatım Tarzı ve Kurgu
Calvino’nun eserlerinin pek çoğunda masalsı, fantastik bir anlatı tarzı vardır. Yazarın Atalarımız üçlemesinde, Vikont, Baron ve Şovalye gibi soylu kişilerin çocukluğumuzun masal kahramanlarınınkine benzer inanılmaz öyküleri anlatılır.
Calvino’nun anlatım dili yalın ama çok katmanlıdır. Romanın anlatıcısı, Cosimo’nun kardeşi Biagio’dur. Biagio’nun gözünden aktarılan hikâye hem dışarıdan gözlem hem de duygusal yakınlık içerir. Bu tercihle Calvino, gerçeklikle kurmaca arasında ince bir denge kurar; okuyucu bir masal havasında ilerleyen hikâyeye bağlanırken, karakterlerin düşünsel dönüşümünü de yakından hisseder.
Romanın en dikkat çekici yönlerinden biri de olağandışı bir durumun –ağaçta yaşamak– son derece doğal bir biçimde sunulmasıdır. Calvino, gerçeküstü ögeleri sıradanlaştırarak, okurun alışılmış yaşam biçimlerini sorgulamasına imkân verir. Bu yönüyle Ağaca Tüneyen Baron hem gerçeküstü edebiyatın hem de felsefi roman türünün önemli bir örneğidir.
Akademisyen Sevilay Çelenk, “Calvino Anlatısında “Sürgün” Konumlar” adlı makalesinde “Ağaca Tüneyen Baron’da on iki yaşında ağaca çıkan ve elli yıla yakın yaşamı boyunca orada yaşayan Baron Cosimo Piovasco di Rondo’nun ağaçlar üzerindeki öyküsü öylesine ince detaylarla kurulur ki -Cosimo, ağaçta beslenir, barınır, uyur, meyve hırsızları ile dost olur, ölüm döşeğindeki annesine, onun yattığı odanın penceresine uzanan bir dal sayesinde ağaçlar üzerinde refakat eder, kardeşinin düğününe katılır, âşık olur- okuyucu bu yalnızca fantastik bir öykü olduğu için değil fakat çok inandırıcı olduğu için de “iyi ama bunu nasıl başardı?” diye sormaya gerek duymaz.” der (Çelenk, 2010).
Gerçekten de okuyucu, bu fantastik öyküyü bitirdiğinde “iyi ama bunu nasıl başardı?” diye sormaz, Cosimo’yu sadece alkışlar…
Karakterler ve Simgesel Anlamlar
Cosimo, sadece bir karakter değil; aynı zamanda bir düşünce biçiminin, bir dünya görüşünün temsilcisidir. Onun doğayla kurduğu bağ, bireysel irade ile toplumsal yükümlülükler arasında kurmaya çalıştığı denge; özünde insan olmanın anlamına dair sorulara işaret eder. Cosimo’nun yaşamı boyunca ağaçlarda kalması, yalnızca fiziksel bir tercih değil, aynı zamanda bir dünya görüşünün ifadesidir: “Topluma karşı olmadan, toplum dışında yaşamak.”
Biagio ise daha geleneksel ve uyumlu bir karakter olarak Cosimo’nun zıddını temsil eder. Bu zıtlık, sadece iki kardeşin hikâyesi değil; aynı zamanda iki farklı insan tutumunun –itaat ile başkaldırının– alegorik karşılaşmasıdır.
Temalar: Özgürlük, İsyan ve Aydınlanma
Eserde öne çıkan temaların başında özgürlük gelir. Cosimo’nun özgürlüğü, toplumun kurallarından kaçmak değil, onları dışarıdan gözlemleyerek daha doğru bir yaşam biçimi arayışına girmektir. Bu yönüyle roman, bireyin kendi hakikatini arayışının bir anlatısıdır.
Yazar Güven Adıgüzel, “Calvino’nun Ataları Ya Da İnsanlığın Soykütüğü” başlıklı yazısında, Ağaca Tüneyen Baron’da bireyin kendini belirleme eylemine olan bağlılığını, bireysel sınırları aşarak daha bütüncül bir özgürlük anlayışına ulaştıran bir yol sunduğunu belirtir (sabitfikir.com/2020).
İsyan, romanın bir diğer temel öğesidir. Ancak bu isyan, yıkıcı değil; yapıcıdır. Cosimo, sisteme tamamen sırtını dönmez, onunla diyalog kurar, kendi ideallerini geliştirir. Bu haliyle karakter, klasik “romantik isyancı” tipinden ayrılır; daha bilinçli ve sabırlı bir değişim arayışındadır.
Ayrıca romanın Aydınlanma çağına denk gelen zamanı da önemlidir. Calvino, bu dönemin düşünsel uyanışını Cosimo’nun yaşamı üzerinden işler. Cosimo, sadece doğayla değil; kitaplarla, düşünürlerle ve olaylarla da iç içedir. Bu haliyle o hem doğanın hem de aklın çocuğudur.
Sonuç: Ağaçların Tepesinden Hayata Bakmak
Ağaca Tüneyen Baron, sıra dışı bir karakterin masalsı yaşamı üzerinden evrensel sorular soran derin bir romandır. Calvino’nun sade ama çok katmanlı dili, okuru hem büyüler hem de düşündürür. Cosimo’nun ağaca çıkışı, bir kaçış değil; varoluşsal bir tercihtir. Onun yükseklerden bakışı, aslında insanlığın alçak gönüllü ve derin bir öz eleştirisidir.
Bu roman, bireyin toplum karşısındaki konumu, özgürlüğün sınırları ve yaşamanın anlamı üzerine düşünen herkes için güçlü bir edebi deneyim sunar. Calvino’nun bu eseri, yalnızca edebi değil; aynı zamanda felsefi bir başyapıt olarak da değerlidir.
Ayrıca kitap, 26 bölümden oluşmakta olup, bu bölümlere serpiştirilmiş birer tam sayfalık çizimlerle desteklenmiştir. Bu çizimler, İtalyan sanatçı Maria Enrica Agostinelli tarafından hazırlanmış olup eserin bütünlüğünü görsel açıdan tamamlamaktadır.
”Cosimo Piovasco di Rondo- Ağaçların üstünde yaşadı-Toprağı hep sevdi-Gökyüzüne yükseldi.”
Kaynakça
Capozzi, Rocco (2004). “Italo Calvino and the Compass of Literature (review).” University of Toronto Quarterly 74.1 (2004-2005): 581-583. www. rivistadistudiitaliani.it/filecounter2.php?id=115. Erişim tarihi: 7 Haziran 2010.
Çelenk, S. (2010). Calvino Anlatısında “Sürgün” Konumlar. Kültür ve İletişim, 13 (2)(26), 107-129. https://dergipark.org.tr/tr/pub/kulturveiletisim/issue/64569/985272#article_cite
Adıgüzel, G. (2020). Calvino’nun Ataları Ya Da İnsanlığın Soykütüğü. Sabitfikir Güncel Edebiyat, https://www.sabitfikir.com/elestiri/calvino-nun-atalari-ya-da-insanligin-soykutugu. Erişim tarihi: 13 Mart 2020.
Ağaca Tüneyen Baron
Italo Calvino
Çev. Filiz Özdem
Yapı Kredi Yayınları
220 sayfa
Yazar: Misafir Köşesi –
Yayın Tarihi: 15.09.2025 09:00 –
Güncelleme Tarihi: 07.09.2025 13:52